سوري مقدم

در كتاب لسان­الغيب معلوم مي­شود كه تولد عطّار در نيشابور بوده و در طلب اولياء و مشايخ بسيار سفر كرده و شهرهاي ري، كوفه، مصر، دمشق، مكه، هندوستان و تركستان را سياحت نموده و بالاخره در نيشابور رحل اقامت افكنده چنانكه مي­گويد:

شهر شاپورم تولدگاه بود                    در حرمگاه رضايم راه بود

چهار اقليم جهان گرديده­ام               دامن به لب دگر بوسيده­ام

مرقد اثنا عشر رُفتم به چشم               مي­زنم بر دشمنانشان سنگ يشم

اوليا را ظاهر و باطن همه                 ديده چون موسي ميان اين رمه

در حرمگه چند گشتم مُعتكف            تا يقينم گشت سِرّ من عرف

سر برآورده به محبوبيّ عشق              سير كرده مكّه و مصر و دمشق

كوفه و ري تا خراسان گشته­ام            سيحُن و جيحونش را ببريده­ام

ملك هندوستان و تركستان زمين         رفته چون اهل خطا از سوي چين

عاقبت كردم به نيشابور جاي               اوفتاد از من به عالم اين صداي

در نيشابورم به كنج خلوتي                 با خداي خويش كرده وحدتي

عطار در اوان طفوليت سيزده سال در مشهد رضا در خراسان اقامت داشته است چنانكه گويد:

شَهِ من در خراسان چون دفين شد       همه ملك خراسان انگبين شد

به وقت كودكي من سيزده سال           به مشهد بوده­ام خوشوقت و خوشحال

عطار سي‌ونه سال در جمع كلمات و اشعار عرفا اشتغال داشته است چنانكه از اين ابيات در همان كتاب مستفاد مي­شود:

دريغا سي‌ونه سال تمامت                   بكردم در معاني­ها سلامت

همه اوقات من در پيش مردان             برفت از دست كو مرد صفادان

وليكن شكر گويم صد هزارت               كه دارم ملك اسرارم مدارت

ز بهر عارفان دارم كتب­ها                  كه گويند دعا در صبح اعلي

ز بحر علم دارم صد كتب من              در او بنهاده­ام اسرار لُب من

و عطار هيچگاه زبان به مدح كسي از ملوك و امراء عصر خود نگشوده است و در تمام كتاب­هايش يك مديحه پيدا نمي­شود و خود در اشارت بدين معني گويد:

به عمر خويش مدح كس نگفتم      دُري از  بهر دنيا من نسفتم

تأليفات عطار چنانكه خودش مي­گويد كه عدد ابيات اين كتب با كتب ديگرش به چهل مي­رسد كه 060/202 بيت است كه گويد:

بدان خود را كه سيّ و ده كتب را               نهادم بر طريق علم اسما

شمار بيت بيت  اينها بگويم                      من از كشت معاني تخم رُويم

دويست و دو هزار و شصت بيت است          زياده تا يكي ميدان كه قيد است

بعضي از تأليفات عطار عبارتند از: تذكره­الاولياء، جواهر­الذّات، وصلت­نامه، اسرار­نامه، الهي­نامه، مصيبت­نامه، بلبل­نامه، معراج­نامه، مختارنامه، اشترنامه، جواهرنامه، شرح­القلب و آخرين كتابش لسان­الغيب مي­باشد.

در حمله چنگيزخان مغول به ايران -وقتي به نيشابور رسيدند و به قتل و غارت مردم ادامه مي­دانند- شيخ فريدالدين عطار نيشابوري نيز شمشير به دست گرفته با مغول­ها در حال نبرد بود كه اسير مغولان شد و در قتل عام شهيد شد و سبب شهادت او آن بود كه طوطي روح مباركش از زندان قفس بدن ملول شد و مي‌خواست كه به شِكرستان وصال حق رسد. گويند شيخ كه تعجيل در قتل خود مي­نمود و مغولي مي‌خواست شيخ را به قتل رساند، مغول ديگر گفت: «اين پير را مَكش، خون‌بهاي او هزار درم بدهم». مغول خواست كه ترك قتل شيخ نمايد، شيخ گفت: «مفروش،‌كه بهتر از اينم خواهند خريد». جاي ديگر، خواست او را به قتل رساند شخص ديگر گفت: «او را مكش كه من خون‌بهاي او يك توبره كاه مي­دهم». شيخ گفت: «اي مغول، بفروش كه به از اين نمي‌ارزم» و مغول از گفته او خشمناك شد و شيخ را به شهادت رساند و او به درجه شهادت نايل گشت در سال 627 هجري قمري.