مهرداد ناظري

در ماده 16 اعلاميه جهاني حقوق بشر بند دوم آن آمده است كه ازدواج بايد با آزادي و رضايت كامل مرد و زن انجام گيرد. در بند 1 آن نيز تأكيد شده است كه هر مرد و زن بالغي بدون هيچ محدوديتي از حيث نژاد و مليت حق ازدواج و تشكيل خانواده دارند. مرد و زن در ازدواج، در طول دوره ازدواج و فسخ آن حقوقي يكسان دارند. به نظر مي­رسد كه نگاه اين اعلاميه به ازدواج نگاهي متفاوت، انسان­گرا و برابر­طلبانه است. (­Universal­Declaration of Human Rights،2012) اما در واقعيت زندگي مردم بسيار ديده شده كه ازدواج به ابزاري در جهت اسارت انسان­ها مبدل شده است. زن و مردي كه در زير يك سقف سال­ها زندگي مي‌كنند و هر يك تلاش مي­كند تا ديگري را در راستاي اهداف و مطامع خود به كار گيرد را نمي­توان يك رابطه موفق دانست. اساساً بقاي يك رابطه به تداوم آن بستگي ندارد بلكه بر اين اصل استوار است كه بتواند در چرخه زندگي انسان فضايي از لذت، رشد، امنيت روحي- رواني و ... را ايجاد نمايد.

اما اگر در رابطه­اي شخصيت يكي از طرف­هاي درگير سركوب گردد و يا دچار سرخوردگي­هاي رواني شود اين ارتباط يك رابطه بيمارگونه خواهد بود. هر رابطه­اي با آشنايي آغاز مي­شود و در آغاز به سرعت شتاب مي­گيرد و بالا مي­رود. اما بعد از مدتي روي يك خط مستقيم حركت مي­كند و در نهايت روند نزولي پيدا  مي­كند. اما در رابطه عاشقانه نمودار به شكلي كه ترسيم شد درنمي­آيد بلكه روند تعاملي مرتباً در حال رشد و نمو و اثرگذاري پويا بر روي تعامل­گران است. در واقع رابطه عاشقانه رابطه­اي است كه شخص غيرفعال و منفعل را به فعاليت واداشته و او را در مسير تغيير در راستاي رشد و بالندگي قرار مي­دهد. اگر رابطه­اي صرفاً بر اساس جذابيت­هاي فيزيكي شكل گيرد بعد از مدتي به مرحله ركود و حتي سقوط خواهد رسيد. در حالي كه اگر تعامل­گران بتوانند صميميت مبتني بر رشد ديگري را در خود تقويت كنند اين رابطه تداوم يافته و روز به روز ميزان اثرگذاري آن بيشتر مي­شود. مورشتين در خصوص ارتباطات، مدلي دارد (مدل تحريك- ارزش- نقش «SVR») كه معتقد است انتخاب شريك صميمي با گذر از سه مرحله اتفاق مي­افتد: در مرحله يك طرف مقابل رابطه را از لحاظ موقعيت فيزيكي ارزيابي مي­كند. در اين مرحله مردم جذب كساني مي­شوند كه سن، چهره و اخلاقي شبيه به خودشان داشته باشند. در مرحله دوم ما ارزشيابي مي­كنيم آيا ارزش­ها و ايده­هاي قابل سازگاري با طرف مقابل داريم يا خير؟ در اين مرحله به شباهت­هاي شغلي، موقعيت­هاي خانوادگي، مذهب و موارد ديگر توجه مي­شود. در مرحله سوم زوجين اعتماد بيشتري به يكديگر پيدا مي­كنند و مشخص مي­شود آيا طرف مقابل مي­تواند نقش مناسب و مكملي در اين زندگي ايفاء كند؟ (Dwyer,2005) اما سؤال اساسي اين است كه چگونه يك رابطه به زوال مي­رسد؟ وقتي از زوال صحبت مي­كنيم الزاماً به معناي پايان يك روابط زناشويي نيست چه بسا زن و شوهرهايي كه سال­ها با يكديگر زندگي مي­كنند اما رابطه­شان به مرحله زوال رسيده است و آنها از اين رابطه هيچ سود يا بهره­اي نمي­برند. شايد بگوييد كه رابطه زناشويي الزاماً رابطه مبادله­اي و سودمحور نيست. اين درست است كه رابطه زناشويي را نمي­توان يك رابطه تجاري دانست اما اين رابطه بايد در ذات و ماهيت خود جنبه‌هايي از اثرگذاري بر روي باورها، ذهنيت، احساس، ادراك و روح هر دو طرف را داشته باشد. چگونه مي­توان در يك زندگي زناشويي وارد شد و صرفاً در اين رابطه اسير حاشيه­ها و مسائل بي­پايه و اساس شد و به زندگي ادامه داد؟ بايد دانست كه رابطه مبتني بر عشق خلاق رابطه­اي است كه شرايط تعامل­گران را تغيير داده و رضايت و موفقيت را چه به لحاظ شخصيتي و چه به لحاظ اجتماعي براي آنها ميسر مي­سازد. اگر رابطه­اي به يك نبرد طولاني تبديل شود كه يك نفر هر روز به تاخت‌وتاز بپردازد و ديگري هر روز عقب­نشيني كند اين رابطه نمي­تواند مناسب باشد. اين طبيعي است كه در هر زندگي گذشت، وفاداري و چشم‌پوشي از اشتباهات وجود دارد اما هيچ رابطه­اي نبايد باعث تحقير و زوال شخصيت فرد گردد. رابطه فعال، رابطه­اي سازنده است كه هر كلامي كه رد و بدل مي­شود پويايي و زايايي را براي آن زندگي به ارمغان مي­آورد. بر همين مبناست كه بر خلاف آنچه بر اعلاميه جهاني حقوق بشر ذكر شده، در زندگي واقعي انسان­ها كمتر رعايت حقوق طرفين در نظر گرفته مي­شود. ازدواج بنيادي­ترين تعامل ميان دو فرد است كه بايد به آزادي روحي طرفين كمك نمايد. من ازدواج مي­كنم تا با نيروي عشق بتوانم خودم را بشناسم. اين نكته­اي است كه متأسفانه در كشورهاي در حال رشد و توسعه نيافته مثل ايران كمتر به آن توجه مي­شود. ازدواج مي­تواند پايه خودشناسي باشد و حتي تأثيري شگرف بر روي سلامت رواني افراد خواهد داشت. اما در شرايط فعلي بيشتر ازدواج­ها فاقد اين توانايي و تأثيرگذاري است. بر همين مبناست كه برخي از مشاهير جهان ازدواج را پايان عشق دانستند. مثلاً ژان آنوي معتقد است: «عشق واقعيت دارد، روزي به آن خواهي رسيد اما يك دشمن بزرگي دارد به نام زندگي» و يا بالزاك مي­گويد: «عشق سپيده‌دم ازدواج است و ازدواج شامگاه عشق.» اما شايد در آينده مجبور شويم كه براي رسيدن به ازدواج­هاي پايدار چگونگي بنا كردن زندگي مشترك را بر اساس نيروهاي عشق خلاق به مردم آموزش دهيم. آموزش مي­تواند به انسان­ها اين موضوع را بقبولاند كه براي درست زيستن نياز به تجربه و آگاهي است. ما نبايد مثل شوپنهاور فكر كنيم كه عشق همچون كالايي است كه همه از آن صحبت مي­كنند ولي كسي آن را نديده است. شايد اين جمله شوپنهاور درست باشد كه چون تجربه حقيقي عشق تجربه­اي نادر، سخت و مبتني بر تلاش و اراده است؛ اما تا چه زماني مي­توان زندگي را از زاويه تلخ آن تجربه كرد و به داروهاي اعصاب و روان براي ادامه زندگي روي آورد؟‌ چه زيبا مي­گويد افلاطون كه «براي مردم بي­عشق، دنيا چون گورستاني وسيع است.» اما خداوند هرگز نخواسته كه انسان در گورستاني به فراخناي كره زمين زندگي كند. او مي­خواهد كه ما زندگي‌مان را با طراوت عشق هم­نوا نماييم. من هم مثل گاندي معتقدم كه عشق هميشه خلاق است؛ عشق ويران نمي­كند.

منابع:

1-Universal Declaration of Human Rights،(2012)

2- Dwyer، Diana(2005) Interpersonal relationships، Routledge