سهیلا ترابی مخصوص/

با توجه به این که کودکان مانند بزرگسالان نمی‌توانند احساسات و عواطف خودرا ،به طور مستقیم و آشکار بروز دهند، پس بایستی راهبردی  برای حل این دشواری آنها یافت تا بتوانیم به تنش زدایی آنان کمک کنیم. یکی از بهترین  روش‌های کاربردی (به دلیل گستردگی انواع آن) قصه درمانی است. قصه درمانی روشی است که درمانگر از طریق قصه برای کودک فضایی ایجاد می‌کند که او بتواند هیجانات پنهان درونی خود را ابراز کرده و نشان دهد. این روش هم به تشخیص مشکل کودک کمک به سزایی می‌کند و هم به فرایند درمان مشکل او .

قصه درمانی دارای دو بخش اصلی است:1- مستقیم 2-غیر مستقیم

در روش مستقیم همان گونه که از اسمش مشخص است، بسته به نوع مشکل کودک درمانگر کتابی را انتخاب کرده و برای وی می‌خواند و یا حتی اگر خود کودک توانایی خواندن را داشته باشد خودش می‌خواند،و در طی داستان خوانی درمانگر سوالاتی را مطرح می‌کند و درواقع کودک را در موقعیت قهرمان داستان قرار می‌هدتا کودک بتواند برون ریزی کند.

البته ناگفته نماند که مطرح کردن پرسش  با کودکان به علت تفاوتهای فردی ،تفاوت دارد .مثلا برای کودکی که از بیان خشم خود ،به والدین احساس گناه می‌کند،وقتی در مقابل پرخاشگری قهرمان داستان به والدینش از وی پرسیده شود" به نظر تو او چه کار دیگری می‌توانست بکند"به جای اینکه بپرسیم" اگرتو جای اون بودی چیکار می‌کردی"،این پرسش بخش احساس گناهش را پررنگ می‌کند که در پاسخ دادن او دو اتفاق می‌افتد: یا سکوت می‌کند و یا جواب درست نمی‌دهد. اما درقصه درمانی غیر مستقیم روش‌های متفاوتی وجود دارد ازجمله:

ترسیم نقاشی:در این روش از نقاشی آزاد کودک استفاده کرده و از وی سوالاتی به عمل می‌آوریم،مثل به نظرت این درخته که تنهاس چه احساسی داره؟

کلاژ:بسته به موضوعاتی که می‌خواهیم بررسی کنیم عکسها و یا نقاشی‌هایی را در اختیار کودک می‌گذاریم و از وی می‌خواهیم که بریده و در صفحه ی دیگری بچسباند و داستان سازی کند.

شن بازی:این شیوه ی کار با کودک بسیار وسیع و کاربردی است به دلیل اینکه در اختلالات مختلف مثل وسواس،تخلیه هیجانی و پرخاشگری کاربرد دارد، بطوریکه برای اضطراب زدایی ،بازی با شن به وی آزادی عمل می‌دهد(برای کودکان اضطرابی ووسواسی یسشتر از بازی‌های ساختار نیافته استفاده می‌شود).

دراین روش با قراردادن عروسکهای مینیاتوری حیوانات و یا خانواده و چیدمان آنها به وسیله ی خود کودک  در سینی شن،هم نگرش وی نسبت به روابط خانوادگی مشخص می‌شود و هم کودک می‌تواند هیجانات و احساسات درونی را برون ریزی کند (باید توجه داشت که در کودکانی که به هر دلیلی دارای احساس گناه هستند بهتر از عروسکهای مینیاتوری حیوانات استفاده کرد)حتی انتخاب نوع حیوانات و نمادگرایی و نقش گذاری وی (کدام جای پدریا مادر یا خودش باشد) بسیار اهمیت دارد .بطورمثال وقتی کودک عروسک گرگ را نمادی از پدر معرفی می‌کند و یا گوسفند را در جایگاه مادر قرار می‌دهد ونماد خودش بره یا جوجه می‌شود ،پدرسالاری در خانواده و پرخاشگری پدر را تداعی می‌کند و یا زمانی که کودک ضعیف ترین حیوان را به جای پدر یا مادر قرار می‌دهد و قوی ترین نمادی از خودش می‌شود ،واضح است که نیاز به حمایت از خود در خانواده دارد،غیرازاین در تفسیر کلامی‌ این  درمانگر است که می‌تواند خیلی چیزها را با پرسشهای  به موقع و به جا کشف کند.

بازی خانواده (خاله بازی خودمانی)

به این شکل صورت می‌گیرد که وسایل لازم در اختیار کودک (با انتخاب خودش،بسته به فرهنگ خانوادگی خودش)قرار گذاشته می‌شودمثل روشهای دیگر انتخاب وسایل و جاگذاری افراد خانواده در محل مورد نظر هر کدام به تنهایی معنای خاص خودش را دارد .بعضی از کودکان سناریوی بازی را خودشان می‌سازندولی بعض از آنها (بیشتر کودکانی که عزت نفس پایین دارند )درمانگر را دخالت می‌دهند ولی در این زمان برای رسیدن به نتایج سریعتر بهتر است که درمانگر ازگفتن سناریو شانه خالی کند (این هم خلاقیت کودک را پرورش می‌دهد هم زندگی واقعیش را فرافکنی می‌کند وبرای ارتقاءعزت نفس وی کاربرد زیادی دارد ).

عروسکهای انگشتی:در این روش عروسکهای انگشتی (هم حیوانات و هم خانواده)را در اختیار کودک قرار داده وبه کودک فرصت می‌دهیم که هم برای درمانگر و هم برای  نقش گذاری کند و داستان سازی کند.

کشیدن نقاشی روی انگشتان کودک و درمانگر نیز برای کودک جذابیت خاصی دارد.

درروشهایی که کودک نقش گذاری برای درمانگر را نیز انجام می‌دهد هم نقشی که  کودک برای درمانگر مشخص می‌کند و هم سناریو ی ساخته شده هر کدام معنا ی ختص خودش را دارد و درمانگر می‌تواند از لحن‌های مختلف(تقلید صدای بچه گانه و یا مردانه ،زنانه و بسته به موقعیت داستان پرخاشگری و مهربانی...)استفاده کرده وبا مشاهده حرکات صورت و رفتاری کودک می‌تواند فرایندهایی که در ذهن کودک میگذرد که در واقع فرافکنی زندگی واقعی وی است،را بررسی و تشخیص دهد.

نکته مهم در قصه درمانی این است که درمانگرباید بداند  در چه موقع  چه پرسشهایی مطرح کند تا بار منفی برای کودک نداشته باشد، چرا که در این صورت کودک به راحتی نمی‌تواند ازنظر عاطفی و هیجانی برون ریزی کند.بهتر است که به جای واژه ی"چرا" از کلمه ی"چطوریا چی شد " استفاده شود،به طور مثال :چطور شد که این مادر درسرمیز غذا نَشسته است؟یا چی شد که فکر کردی گوسفند باید اینقدر دور از گرگ باشه؟(در صورتی که اینان نمادی از پدر و مادر باشند).

بابل‌ها(ترسیم ابرهایی بالای سر تصاویر ترسیم شده و نشان دادن افکار وی)

دراین روش درمانگر با کشیدن حیوانات (چون کودکان در برابر دیدن حیوانات بروی ریزی هیجانی – عاطفی بیشتری دارند و احساس گناه کمتری می‌کنند) و ترسیم بابل‌ها در بالای سر آنها ،کودک را در آن موقعیت قرار می‌دهد که واز اومی‌خواهد که بگوید الان این جوجه کوچولو پیش خودش چی فکر می‌کنه(یا به خودش چی می‌گه)

 با این روش‌های ساده شما بدون آنکه آسیبی به کودک زده و یا وی را دچار تنش کنید،واردحریم شخصی ذهنی وی می‌شوید .ناگفته نماند که برای آموزش ، والدین گرامی‌هم می‌توانند از این تکنیک‌ها استفاده کنند ولی برای درمان حتما باید متخصص اقدام به درمان بکند. پیشنهاد می‌شود والدینی که احساس میکنند و یا مشاهده میکنند که فرزندشان با مشکل روبرو است بهتراست بجای تامل ویا بکار گیری راه حلهای نادرست هرچه سریعتر به روانشناس مراجعه کنند تا با هزینه کمتر و راه درست تر مشکل فرزندشان را حل کنند.