پرونده «کمانچه: یک ساز فولکوریک آرشه‌ای» برای ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی از سوی ایران به یونسکو ارسال شد. پس از آنکه کشور آذربایجان در سال ۱۳۹۱ روش‌های نوازندگی و اجرای ساز «تار» را به نام خودش در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رساند و مردم ایران به خصوص فعالان حوزه موسیقی به این اقدام اعتراض کردند، رئیس مرکز مطالعات جهانی میراث ناملموس اعلام کرد که ایران در سال ۲۰۰۹ پرونده‌ای را با عنوان ردیف‌های موسیقی ایرانی در یونسکو ثبت کرده بود و آنجا درباره‌ ردیف سازی توضیح‌های کاملی ارائه و مشخص شده که در ردیف سازی، موسیقی ایرانی با سازهای تار، کمانچه، نی، ‌سنتور و دیگر ساز‌ها نواخته می‌شود. مهر گزارش داد بنابراین در یک سند بین‌المللی در یونسکو، نام تار به‌عنوان سازی که موسیقی ایرانی با آن نواخته می‌شود، ثبت شده است. ولی این صحبت فعالان این عرصه را متقاعد نکرد. در همان سال ناظم صمدوف معاون وزیر فرهنگ و گردشگری جمهوری آذربایجان، گفت: موسیقی مقامی ‌آذربایجان سال ۲۰۰۳ از سوی یونسکو به رسمیت شناخته شد پس به صورت اتوماتیک «تار»، «دف» و «کمانچه» در فهرست یونسکو جای می‌‌گیرد.

نقشه آذربایجانی‌ها برای تصاحب کمانچه نقش بر آب شد

هنرمندان موسیقی کشور نیز که چشم به فعالیت حوزه میراث ناملموس متولیان میراث جهانی در کشور دوخته بودند هشدار دادند که اگر دست نجنبانید، کمانچه را هم از ایران گرفته و اولین بار به نام آذربایجان ثبت می‌شود. به همین علت، گروهی از کارشناسان میراث فرهنگی با کارشناسان در خانه موسیقی ایران همکاری کرده و پرونده «کمانچه: یک ساز فولکوریک آرشه‌ای» را به عنوان میراث ناملموس ایران برای ثبت جهانی در سال ۲۰۱۶ پیشنهاد کردند. در این باره، فرهاد نظری مدیرکل ثبت آثار تاریخی به مهر گفت: کمانچه ایران برای سال ۲۰۱۶ پیشنهاد و از سوی یونسکو اعلام وصول شد. این پرونده با شماره ۱۰۷۱ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته تا اینکه جهانی شود.

نمایشگاه عکس و کمانچه در لرستان

وی افزود: قرار نیست کمانچه به صورت پرونده چند ملیتی با کشورهای دیگر ثبت شود چون این یکی از پرونده‌های ملی ایران است از سوی دیگر در بسیاری از نقاط ایران انواخته می‌شود. این ساز جزو فراگیرترین سازهاست که به خاطر اهمیت آن در اولویت ثبت قرار گرفت.

مسئولان وقت، نامه یونسکو درباره ثبت جهانی تار را نادیده گرفتند

در تدوین پرونده ثبت جهانی کمانچه که جمهوری آذربایجان نیز تلاش می‌کرد تا آن را به نام خودش ثبت کند،  داریوش پیرنیاکان استاد دانشگاه و پژوهشگر موسیقی با مسئولان سازمان میراث فرهنگی همکاری کرد. پیرنیاکان به مهر گفت: احساس کردیم سازهایی که در منطقه وجود دارد، ممکن است توسط کشورهای دیگر به ثبت جهانی برسد، بنابراین سعی شد تا این پرونده را تدوین کرده و به یونسکو ارسال کنیم. چند روز پیش نیز یونسکو نامه تایید آن را داد. برنامه این است که گروهی جمع شده و پرونده سازهای دیگر را نیز برای ثبت جهانی آماده کنیم تا اگر بشود، در مراحل بعد، این سازها را در فهرست موقت یونسکو جای دهیم. این اقدامی ‌است که باید هنرمندان و متولیان دولتی به آن توجه کنند. وی افزود: از آنجا که ردیف موسیقی‌های ایرانی را ثبت کرده بودیم به دنبال این بودیم تا هر یک از سازها را نیز ثبت کنیم اما دولت قبل به آن توجهی نمی‌کرد. حتی وقتی پرونده تار به نام آذربایجان جهانی شد. یونسکو قبل از ثبت آن، این پرونده را به کشورها ارجاع داد تا اگر هر کشوری درباره آن نظری و یا اعتراضی دارد اعلام کند. به ایران هم این نکته را گفتند اما مسئولان وقت از جمله سفیر ایران در یونسکو هیچ توجهی به آن نکردند. آنها باید به ما می‌گفتند ولی سکوت کردند تا این ساز به نام آذربایجان ثبت شود. به گفته پیرنیاکان؛ برای تهیه پرونده ثبت جهانی کمانچه، فیلم یک ساعته‌ای از مراحل ساخت، نواختن آن و جامعیت این ساز در میان اقوام ایرانی تهیه شده است که نشان می‌دهد هر یک از اقوام ایرانی در لباس‌های محلی خود چگونه نواختن این تار را آموزش دیده و حتی برای آن کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کنند قرار است از این فیلم ده دقیقه استخراج و در پرونده نهایی به عنوان معرفی این ساز قرار گیرد. اکنون هنرمندان موسیقی کشور از جمله پیرنیاکان اعلام می‌کنند که حاضرند به متولیان دولتی برای ثبت جهانی هر یک از سازهای ایرانی کمک فنی کنند حتی تار ایرانی را نیز به ثبت جهانی برسانند.