اسداله ناظری/

برای مطالعه و تحقیق در دریاها و اقیانوس‌ها، از علم جغرافیا، زمین‌شناسی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و نیز از نجوم و گاهی هواشناسی استفاده می‌شود. این علم در کشتیرانی و ماهیگیری و کشیدن کابل‌های تلگراف و تحقیقات اقلیمی‌اهمیت فراوانی دارد. بسیاری از پدیده‌های اقیانوسی (مثلا امواج و جریان‌های بحری) هنوز کاملا توجیه نشده است.

سیر و سیاحت در نواحی مختلف کره زمین به وسیله اقوام اولیه و به منظور تامین معاش آغاز شده و بیشتر نواحی زمین را همان اقوام کشف کردند. پویش‌های مستند از حدود سال (3000ق،م) شروع شد و محرک اصلی پویندگان رغبت به تجارت و کشورگشایی و استعمار بوده است. فینقی‌ها و یونانیان پیش از (600ق،م) نواحی مدیترانه و دریای سیاه را طی کردند، گویند هیاتی از فنیقیان به امر «نخائو» در (600ق،م) دور آفریقا را با کشتی پیمودند. بعد از حدود (500ق،م) کارتاژی‌ها از تنگه جبل‌الطارق گذشتند و برای تجارت سواحل اسپانیا و آفریقا را پوئیدند. «پوتیاس» یونانی احتمالا در حدود (330 ق،م) به آب‌های شمال جزایر بریتانیا رسید. فتوحات اسکندر مقدونی رابطه‌ی شرق و غرب را نزدیکتر ساخت. رومیان مقدار زیادی در اروپای شمالی پیش رفتند و مستقیما با چین تجارت می‌کردند، در حدود (15 پیش،م) دریانوردی به نام «هی پالوش» کشف کرد که با استفاده از بادهای موسمی ‌می‌توان در دل اقیانوس هند کشتیرانی کرد، و این اکتشاف سبب رونق تجارت غرب با شرق گردید. پس از انحلال امپراتوری روم، پویندگان مسلمان راه‌های ارتباطه با مشرق زمین را توسعه دادند، از سیاحان معروف دوره اسلامی‌اینان را می‌توان نام برد: ابن‌واضح یعقوبی، سلام ترجمان، احمدبن‌فضلان، اصطخری، ابویوسف ینبویی، ابوالحسن علی مسعودی، سلیمان تجار، ناصرخسرو و ابن‌بطوطه و.... در اروپای قرون وسطی نورمان‌ها به پویش مشغول بودند: «اریک سرخ» به گروئنلند و «لیف اریکسن»‌ به امریکای شمالی رسیدند.

جنگ‌های صلیبی توجه اروپائیان را بیش از پیش به ثروت‌های مشرق زمین معطوف کرد و در این دوره بر اطلاعات مربوط به شرق افزوده شد و سیاحانی چون «مارکوپولو» بر وسعت این اطلاعات افزودند. در حدود 1400میلادی راه‌های مشرق زمین به واسطه تجزیه‌ی امپراتوری مغول و روی کار آمدن دولت عثمانی مسدود شده بود. جستجوی راه‌های جدید سبب اکتشافات عمده گردید. «هانری دریانورد» پژوهش سواحل آفریقا را تشویق کرد. از اقدامات اکتشافی که عظمت کره زمین را آشکار ساخت دور زدن دماغه امید نیک توسط «ب. دیاش» رسیدن «واسکو دوگاما» به هند، کشف امریکا به وسیله «کریستف کلمپ» و نخستین کشتیرانی به دور زمین توسط «ف. ماژلان» می‌باشد. در قرن‌16میلادی اسپانیایی‌ها در نواحی مختلف امریکا به اکتشافات پرداختند، بیشتر قسمت‌های داخلی امریکای شمالی را فرانسویان در قرن هفدم پوئیدند. انحصار راه‌های بازرگانی به دست اسپانیا و پرتقال و انگلیسی‌ها و هلندیان، مکتشفین را به مسافرت‌هایی در اقیانوس کبیر برانگیخت. در اواسط قرن نوزدهم داخل استرالیا و در اواخر همین قرن، بیشتر آفریقا پوئیده شد. پویش و مطالعه اقیانوس منجمد شمالی، اقیانوس منجمد جنوبی و اعماق اقیانوس‌ها در قرن نوزدهم آغاز گردید و در قرن بیستم توسعه یافت. انگیزه‌ی بیشتر پویش‌های جدید تحقیقات علمی‌و به دست آوردن منابع طبیعی و پایگاه‌های نظامی‌است. و ترقیات وسیع علم و صنعت مایه‌ی تسهیل و پیشرفت کار پویندگان است. پرتاب اقمار مصنوعی از زمین (از اکتبر 1657 به بعد) به وسیله دولت‌های شوروی سابق و ممالک متحده‌ی آمریکای شمالی، تکامل موشک‌ها و تحقیقات سال بین‌المللی زمین فیزیک (1657-1958) مقدمات پویش فضا را آماده کرده است. شمالی‌ترین قسمت زمین در اطراف قطب شمال و اقیانوس منجمد شمالی قرار دارد و به طور تقریب کمابیش قسمت‌های شمالی آلاسکا، کانادا، نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه و همه گروئنلند و بیشتر ایسلند را در برمی‌گیرد. این مناطق به سبب اهمیتی که بالقوه از لحاظ سوق‌الجیشی و اقتصادی دارند از اواسط قرن بیستم سخت مورد توجه واقع شده‌اند و تحقیقات فراوانی خاصه از لحاظ عملیات نظامی‌در آنها به عمل آمده است و پایگاه‌های تحقیقاتی دایر شده است. اقلیم نواحی شمالی همیشه سرد نیست، در تابستان از شدت سرمای نواحی شمالی کاسته می‌شود، در بخش‌هایی از اراضی لم‌یزرع و توندارها که خاک قوت کافی دارند گیاهان می‌رویند، بسیاری از حیوانات مناطق شمالی از لحاظ پوست و ارزش غذایی برای انسان اهمیت دارند، از آن جمله مانند خرس قطبی، بعضی از اقسام گوزن شمالی گروئنلند، اسکیموها از این حیوانات استفاده‌های فراوان می‌برند. نخستین پویندگان نواحل شمالی وایکینگها بودند، مدت‌ها بعد جستجوی گذرگاه شمال غرب و گذرگاه شمال شرق، به منظور دست یافتن بر ثروت مشرق زمین انگیزه‌ی اروپائیان در پویش این نواحی گردید. این فعالیت در قرن شانزدهم میلادی آغاز شد و در قرن هفدهم نیز ادامه یافت. مشتقاتی که پویندگان اولیه تحمل کردند موجب دلسردی دیگران شد. از اواخر قرن هیجدهم، سوداگران پوست در کانادا پویش اراضی لم‌یزرع را جدا شروع کردند قبل از آنها روس‌ها در نواحی شمالی پویش‌هایی انجام دادند. پس از جنگ‌های ناپلئون، افسران نیروی دریایی انگلستان با شهامت در راه کشف مناطق جدید تلاش‌هایی انجام دادند. در سال 1937-1938 هیات‌هایی تحقیقاتی از بریتانیا، دانمارک، نروژ، امریکا، کانادا و شوروی برای کسب اطلاعات بیشتر اعزام شدند. در طی این مدت رصدهای هواشناسی، آبشناسی و مغناطیسی گرانبهایی توسط هیات انجام شد. پس از جنگ جهانی دوم، شوروی‌ها ایستگاه‌های هواشناسی و رادیویی بسیار در نواحی شمال تاسیس کردند، و طرح‌هایی برای آباد کردن آلاسکا و کانادا به عمل آمده است. در سال‌1954- به بعد ایالت متحده‌ی امریکای شمالی و شوروی بالاتفاق ایستگاه‌های مطالعاتی علمی‌بر روی یخ پاره‌های شناور ایجاد کرده‌اند، و در 1958 زیردریایی اتمی‌برای اولین بار از زیر دریا از قطب شمال گذشت. و دو سال بعد کشتی «سکیت» به همان طریق عازم شد و این بار در قطب شمال بر روی آب آمد.