سورنا بهبهانی

 ساخته شدن فیلم‌های تاریخی همواره چالش‌ها و توجه خاص جهان سینما را به همراه داشته است، به ویژه اینکه معمولا آثار تاریخی سینمایی جرو پروژه‌های پرهزینه در سراسر دنیا، محسوب می‌شوند. در همین راستا تاویل‌ها و تفسیرها در مورد این‌گونه آثار همواره مدنظر منتقدین قرار دارد و تفسیرهای سیاسی با توجه به موضوع، فیلم، کارگردان، مباحث دینی و سرمایه گدار پروژه نیز معمولا چاشنی نقد این فیلم‌ها قرار می‌گیرد. فیلمِ “Exodus: Gods and Kingss ساخته ریدلی اسکات نیز از جمله این فیلم‌های تاریخی ست که در سال 2014باوجود حواشی به وجود آمده در مورد آن به فیلمی‌ مطرح و نه الزاما شایسته و در خور توجه از نطر هنری بدل شد. باوجودی که ناخودآگاه مقایسه‌ای با فیلم ده فرمان صورت می‌گیرد، اما باید اقرار کرد که با وجود بهره‌گیری از رزق و برق بصری، ساخته جدید اسکات فاصله چشم‌گیری با ده فرمان کیشلوفسکی دارد. اما آنچه که اکسودوس را بیشتر بر سر زبان‌ها انداخت، شاید حواشی به وجود آمده در مورد آن از جمله ممنوعیت اکران در چند کشور است. از جمله کشور در مراکش نمایش این فیلم جنجال‌برانگیز ممنوع اعلام شد و "کمیسیون فیلم" مراکش، در نامه‌ای به سینماهای این کشور نمایش فیلم "اکسدوس"، ساخته‌ی کارگردان بریتانیایی، ریدلی اسکات را به دلیل "تحریف تاریخ" ممنوع اعلام کرد.  پیش از آن نیز مصر و امارات متحده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی عربی نمایش فیلم یادشده را ممنوع اعلام کرده بودند. جابر عصفور، وزیر فرهنگ مصر در این رابطه گفته بود که نقش یهودی‌ها در ساختن اهرام مصر در فیلم "اشتباه" است. به گفته‌ی او، این بناها پیش از میلاد مسیح و "پیش از ظهور پیامبر قوم یهود" ساخته شده است. مخالفان نمایش فیلم، هم‌چنین انتقاد می‌کنند که "یک زمین‌لرزه و نه معجزه‌ی حضرت موسی" دلیل شکافته‌شدن دریای سرخ بوده. به دنبال این واقعه بود که پیروان موسی توانستند از چنگ لشکر مصر بگریزند. لازم به ذکر است تلاش برای یهودی سازی تمدن مصری و مواردی مانند مجازات دار زدن (که در مصر باستان وجود نداشته است) و نظایر آن که فرهنگ  تاریخی مصر را به صورت جعلی و دروغین به نمایش می‌گذارد از دلایلی بوده است  که وزارت فرهنگ مصر اکران این فیلم را ممنوع اعلام کرده بود.

 در فیلم سه بعدی اکسدوس که با بودجه‌ای حدود ۱۴۰میلیون دلار ساخته شده، کریستین بل نقش پیامبر یهودیان، جوئل ادگورتون، نقش فرعون رامسس دوم (فرمانروای مصر) و سیگورنی ویور، نقش مادر رامسس دوم را بر عهده دارند. یلم در مصر باستان شروع میشود.در این شهر تالار‌های عظیم ساخته شده از سنگ مرمر واندرونی‌های پیچگی وجود دارند. دیس‌های میوه‌ی فراوان و برده‌گانی که از نیمه‌ی بدن به بالا برهنه هستند دیده می‌شوند. راه‌ها توسط سنگ‌های با شکل صورت ببر نمایان هستند. خیابان‌ها با نخل‌های خرما پیدا هستند. این جا محل زندگی دو برادر با نام‌های موسی و رامسس است. موسی(کریستیِن بِل) با روپوشی حوله مانند و موقر پیداست اما رامسس(جوئل ادگرتون) فقط با لباس‌های که از جنس طلا باشند راحت است. در بخشی از فیلم، موسی در باتلاقی در حال فرو رفتن است خداوند در قالب پسر بچه‌ای بر موسی  ظاهر شده و به موسی می‌گوید "من یه ژنرال می‌خوام یک جنگنده کسی که جنگ رو بر فرعونیان تحمیل کنه و در سوال موسی که تو کیستی خداوند جواب میده من منم و در صحنه بعد یدون هیچ توضیحی موسی در حالت ترس و رعشه در خانه‌ی خود با صفورا  راجع به خداوندی حرف میزه که بر او ظاهرشده و صفورا در پاسخ می‌گوید پسر بچه تنها تصویری که در ذهن او بوده است. و در خلال مکالمه صفورا و جای جای فیلم به نوعی تاکید میشه که این خداوند چیزیی است که موسی بر پایه ی تمایلات درونیش نیاز به دیدن داشته و نه پروردگاری که در تورات و انجیل و قرآن صحبت از اوست. شاید مشهودترین نکته‌ی فیلم که بر ذهن هیچ بیننده‌ای یپنهان نیست پیغمبر زدایی از موسی به عنوان فرستاده‌ی خداوند الرحمن و رحیم و در عوض تبیدل موسی به عنوان سربازی معمولی که فرستاده ی نفس انتقام جوی درونی‌اش است. در این خلال است که تمامی‌ معجزات موسی به اتفاقات کم و بیش طبیعیه قرن بیست ویکمی ‌تبدیل می‌شود. در اینجا دیگر خبر از چوب دستی نیست که به اذن خداوند به ماری تبدیل شود در اینجا چوب دست هوشمندانه جای خود را به شمشیر داده است. شمشیری که بدون اذن پروردگار هستی می‌کشد می‌برد و در در عوض سلاحی است در دست خداوند منتقم و خونخواه موسی. نکته‌ی جالب توجه این فیلم، در پیام رسانی موسی است. موسی شبانه  مخفیانه مانند کماندو‌ها وارد قصر فرعون شده و نه با زبان ملایم پند و اندرز بلکه با زبان شمشیر فرعون را تهدید میکند که دست از کارهایش بر دارد و عبریان را رها کند و در پاسخ فروعون امتناع نکرده  وتنها با نرمی‌ اذعان می‌کند که به دلیل" مشکلات اقتصادی" قادر به برآورده کردن ضرب الاجلی این درخواست نبوده و به زمان نیاز دارد. (لازم به ذکر است که نقش همسر فوعون را یک هنرپیشه ی ایران تبار ایفا می‌کند). این در حالی است که در صحنه‌ی دیگر در میان مکالمه‌ی خداوند و موسی، خداوند از سستی موسی شکایت کرده تاکید می‌کند که  قادر به صبر نیست و زمان محدود، اگر موسی نمی‌تواند کاری کند شخصا در مقام انتقام جویی در قالب بلایای(به ظاهر) طبیعی (آلودگی آب، هوا، ویروس و غیره) عمل خواهد کرد. در صحنه‌ی تهدید فرعون توسط موسی، در سوال فرعون که به دستور چه کسی این کارها را میکنی موسی شمیشر را از گردن فروعن برداشته و در جالی که دوربین به خون روی گردن فرعون تاکید می‌کند موسی واژه‌ی خدا را 2بار تکرار میکند. و این تاکیدی دوباره بر خونخواهی خدای  که موسی این فیلم از او فرمانبرداری می‌کند دارد. به فرمان خدای موسی جنگ آغاز می‌شود  جنگی در قالب فعالیت‌های پارتیزانی یهودیان. یهودیانی که سلاح  وتیر وکمان در دست می‌گیرند سوار بر اسب می‌شوند و این بر خلاف مدارک تاریخی است که به گفته‌ی وزارت فرهنگ مصر یهودیان آن دروان را مردمی‌ضعیف و سرکوب شده معرفی می‌کند. در جایی دیگر در صحنه مجادله‌ی کلامی ‌بین موسی و خدا، به دنبال مخالفت موسی با سیاست‌های این خدا (فرستادن بلایای طبیعی و شیوه‌ی انتقامجویانه) این خدا که در قالب پسر بچه‌ای ظاهر می‌شود عصبانی شده و با حالت کاملا غیر منطقی بچه‌گانه‌ای فریاد میزند: من می‌خوام که همه‌ی اونا جلوم زانو بزنن و التماس کنن. در پایان فیلم در مکالمه‌ی انتهایی بین موس و خدا، موسی بر لوح سنگی جیز‌هایی را حک می‌کند که به ظاهر ده فرمان است. خدا بر او ظاهر شده و می‌گوید اگرچه ما در موارد مختلفی با هم توافق نداریم اما همین‌طور که می‌بینی هنوز با هم صحبت می‌کنیم،  تو نهایاتا می‌روی ولی لوحی که داری حک می‌کنی همیشگی باقی می‌ماند، اگر به من و به اعتبار این ده فرمان ایمان داری به نوشتن این لوح  ادامه بده در غیر این صورت متوقف شو و موسی همچنان به حک کردن ادامه می‌دهد. معلوم نسیت که هدف نهایی این فیلم با برداشتی جاعلانه از داستان موسی پیامبر بیننده را به کدام سمت و سو می‌خواهد سوق دهد ولی آنچه که به روشنی مشهود است خدایی که در این فیلم در قالب یه پسر بچه ظاهر می‌شود پروردگار جهانیان نبوده بلکه تملایلات اسراییل را به نمایش می‌گذارد، و موسی این فیلم با بازی کرستین بیل (شخصی که با ایفای نقش درمجوعه فیلم‌های بتمن تصویری از قهرمان آمریکایی دارد) چیزی نیست جز جنگنده‌ای سرکش، مردد و ابزاری در دست اسراییل. در چنیین بستری با توجه به جریانات اخیر سیاسی انتخاب هنرپیشه‌ای ایرانی تبار در نقش همسر فرعون را شاید به سختی بتوان تنها یک انتخواب تصادفی دانست. به هر روی اگرچه نمی‌توان فیلم اکسودوس را اثری موفق و متعهد به تاریخ به حساب آورد، اما قابل ذکر است این فیلم در دو هفته‌‌ی نخست اکران در آمریکای شمالی، حدود ۴۶میلیون دلار فروش کرد!