دكتر محمد احسان تقي‌زاده/

چو شادي بكاهد، بكاهد روان   

                                                خرد گردد اندر ميان ناتوان

مده دل به غم تا نكاهد روان      

                                           به شادي همي دار دل را جوان

شادي از جمله هيجاناتي است كه براي ادامه زندگي انسان يك ضرورت است، با آن زندگي معنا مي‌يابد و عواطف منفي مثل ناكامي، ترس و نگراني بي اثر مي‌شود. ارسطو مي گويد: شادي بهترين هديه خداست و آن قدر اهميت دارد كه ساير فعاليت‌ها براي ظهور آن صورت مي‌گيرد. شادی از نظر جسمي مي‌تواند بسياري از بيماري‌ها را درمان کند يا جلوي رشد آن‌ها را بگيرد. از نظر معنوي شادي باعث انبساط روح و عامل برانگيختن نشاط است. قرآن‌كريم حزن و اندوه را از مومنان دور مي‌داند.(آل عمران 139) از نظر رواني، آرام‌بخشي ناشي از شادي، احساس مثبتي است كه تجربه‌هاي اجتناب‌ناپذير زندگي از جمله ناكامي، نااميدي و عواطف منفي را خنثي مي‌كند. آنجا كه مي‌توانيم در برگزاري جشن‌هاي ملي و ديني چه از طريق راديو و تلويزيون و مطبوعات و چه از طريق چراغاني كردن معابر و ميادين و توزيع هدايا و شيريني در خيابان‌ها كوشش كنيم، جشن‌هاي باستاني خود را در ميادين يا پايگاه‌هاي مخصوصي برگزار كنيم، به واقع به نوعي جامعه را شاد و بساط شادماني را براي مردم فراهم کرده‌ايم تا از بروز هزاران مشكل جلوگیري كرده و با صرف هزينه‌هاي كم براي شادي از پرداخت هزينه‌هاي هنگفت آسيب‌هاي اجتماعي در امان باشيم. خوشبختانه در ايران جشن‌هاي باستاني و اعياد مذهبي زيادي داريم كه مي‌تواند براي شاد نگه داشتن جامعه از آن‌ها سود برد. بهتر است همان كاري را كه براي اعياد مذهبي انجام مي‌دهيم، به ساير اعياد ملي نيز، تعميم داده و به آنچه در رابطه با شاد كردن جامعه فكر می‌كنيم، عمل نماييم چرا كه شادي موجب افزايش دلبستگي و علاقه به كشور، فرهنگ، دين و مذهب مي‌شود و انسجام فرهنگي، ملي و ديني افزايش پيدا مي‌كند. همان‌طور كه بابت ايجاد پارك و سينما و... هزينه مي‌كنيم، بايد صدچندان در زمينه تزريق شادي به جامعه از طريق برگزاري اعياد سرمايه‌گذاري كنيم كه اين نوع سرمايه‌گذاري هزاران برابر بازده اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي دارد و از بروز انواع بيماري‌هاي جسمي و رواني جلوگيري مي‌كند و در نتيجه بهداشت رواني جامعه را در پي خواهد داشت. اما متأسفانه در بافت جوان جامعه ما، آن‌گونه كه بايد شادابي و پويايي يك جامعه فعال و سخت‌كوش به چشم نمي‌خورد. به نظر مي‌رسد كه براي مطالعه معضلات اجتماعي قبل از هر چيز بايد به شناخت و بررسي عوامل مهم پرداخت و بعد به مقابله انديشيد. بايد پذيرفت كه شادي و غم در زندگي اجتماعي انسان‌ها، تاثيرات عمده‌اي دارد. لازمه شادي و شاد بودن چيزي جز معنويت و مثبت‌انديشي و جستجوي خوبي‌ها و زيبايي‌ها نيست. مردم ايران باستان حدود 60 روز از سال را جشن مي‌گرفتند و به ستايش مي‌پرداختند. گذشتگان ما براي ارج نهادن به پيدايش انسان جشن بزرگ نوروز را با شكوهي بسيار زياد برپا مي‌كردند. ايرانيان سعي مي‌كردند به هر بهانه‌اي روزگار را به شادي و شكرگزاري سپري كنند. پيشينه تاريخي كشورمان نشان مي‌دهد كه نشاط در همه ادوار مورد توجه ايرانيان بوده است. ايرانيان در آخرين سه‌شنبه سال خورشيدي با افروختن آتش و پريدن از روي آن، به استقبال نوروز مي‌روند، اين مراسم از ديرباز براي دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوها انجام مي‌گرفت. فالگوش ايستادن، خوردن آجيل مشكل‌گشا و قاشق‌زني در ميان مردم ما از قديم معمول بوده، همين طور كوزه شكستن، دفع چشم‌زخم، بخت‌گشايي و شب‌نشيني كه  همه اين‌ها از مراسم آخرين شب چهارشنبه سال است. هر چند در سال‌هاي اخير اين رسم شيرين جايش را به ترقه‌بازي و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناك داده اما امروزه منسوخ شدن آئين‌هاي قديمي و جايگزين شدن آئين‌هاي پرخطر جديد، چهارشنبه‌سوري را به جشني وحشت‌آور، پرمخاطره و نازيبا تبديل كرده است. نگاهي به آمارهاي حوادث آتش‌سوزي در سال‌هاي گذشته گواه اين مدعاست كه به هر دليلي سنت‌هاي گذشته فراموش و منسوخ شده و رفتارهاي جديدي جاي آن را گرفته است. رفتارهاي پرخطري كه موجب بروز حوادث زيادي مي‌شود، اما برخي‌ها از اين حوادث درس عبرت نمي‌گيرند و باز هم در سال بعد شاهد بروز اتفاق‌هاي تلخي در شب چهارشنبه‌سوري هستيم بسياري از افراد معتقدند چنين رفتارهايي از سوي جوانان تنها به خاطر تخليه انرژي مضاعفي كه در درون آن‌ها نهفته است، صورت مي‌گيرد. راستي چه بايد كرد؟

1-نقش آموزش در پيش‌گيري از حوادث چهارشنبه‌سوري:

يكي از عوامل ضروري براي پيش‌گيري از حوادث و اتفاقات، ارتقاي سطح آگاهي مردم و خصوصا گروه‌هاي در معرض خطر است. معلومات، آگاهي‌ها ، نگرش‌ها، اعتقادات و باورهاي افراد در مورد هر موضوعي نظير حوادث چهارشنبه‌سوري عوامل مستعدكننده رفتار سالم و پيشگيري از اين حوادث را تشكيل مي‌دهد. اين عوامل در فردايجاد انگيزه مي‌نمايند تا رفتارخود را تغيير دهد و از بروز اين حوادث جلوگيري نمايد. عموم مردم بر اين باور هستند كه حوادث‌گريز ناپذيرند اما اين طرز برخورد جبري بايستي كنار گذاشته شود. آموزش سبب افزايش آگاهي‌ها در اين زمينه مي‌گردد، نگرش‌هاي مطلوب را بر مي‌انگيزد و نهايتا مهارت‌ها و رفتارهاي پيشگيري از حوادث مبهم را ايجاد مي‌نمايد. آموزش والدين و خانواده‌ها، آموزش كودكان و نوجوانان از طريق مدارس، اقدامات محيطي  می‌تواند برای افزایش آگاهی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان موثر باشد.

 راهكار: 1- برگزاري مراسم چهارشنبه‌سوري توسط شهرداري‌ها ( سازمان‌هاي مرتبط) با محوريت هر محله يك جشن چهارشنبه‌سوري در مكاني تحت نظارت نيروي انتظامي 2- امكان استفاده از همه سينماهاي كشور به صورت رايگان در آن روز  3- استقرار نيروهاي انتظامي در هر كوچه و خيابان فرعي به‌خصوص مناطق حساس و پرخطر تهران 4- هدايت جوانان و نوجوانان از كوچه‌ها و معابرعمومي به مناطق و محيط‌هايي كه به اين منظور توسط شهرداري در نظر گرفته شده است براي مثال در هر منطقه يا محله دو، سه قطعه زمين خالي به اين مراسم اختصاص يابد.  5- جلوگيري از پخش مواد محترقه غيرمجاز و ارايه موادمحترقه مجاز با قيمت پايين توسط فروشگاه‌ها، سوپرها و... 6- استقرار خودروهاي امداد يا آتش‌نشاني در نقاطي از شهر كه حوادث بيشتري را در سال‌هاي گذشته، تجربه كرده است 7- جديت نيروي انتظامي در برخورد با بر هم‌زنندگان امنيت عمومي جامعه 8- استفاده از چهره‌هاي تأثيرگذار، خوش‌چهره، خوش‌بيان به خصوص روان‌شناسان، هنرمندان و ورزشكاران در صداوسيما  9- تهيه فيلم‌هاي آموزشي-نمايشي به صورت CD براي دانش‌آموزان 10- بسيج كردن رسانه‌هاي مختلف به خصوص صدا‌وسيما و پررنگ كردن حوادث سال‌هاي قبل.

* استاد يار گروه روان‌شناسي دانشگاه پيام نور تهران