نیمکره چپ ادب: شناخت صائب، در تاریخ ادبیات ایران هنوز آغاز نشده است. یک وقت در یکی از سخنرانی‌هایم (باستانی پاریزی) در شیراز که برای تجلیل از دکتر اقتداری برای تحقیقات او در باب خلیج‌فارس فراهم آمده بود، من گفتم: همان‌طوری که دنیای علم، هنور نیمکره چپ مغز آدمی را نشناخته و آدمیزاد هر کار می‌کند تنها به نیروی استفاده از نیمکره راست مغز است و در واقع نیمکره‌ی چپ مغز قرن‌ها و هزاره‌هاست که همچنان خاموش و در خواب است (و البته وای به روزی که این نیمکره هم از خواب بیدار شود و به کار افتد) باری، گفتم: از جهت جغرافیایی سواحل جنوب ایران هم همین حکم را دارد. تاکنون ایران فقط نیمی از دو هزار کیلومتر ساحل جنوبی خود را شناخته و از آن استفاده کرده و آن نیمه‌ی سواحل از آبادان تا بندرعباس است که همه‌ی بنادر مهم ایران مثل بندر آبادان و معشور (ماه‌شهر)، بندر ریگ، بندر بوشهر و گنگ و بستک و سیراف و بالاخره بندرعباس در جزء‌ آنهاست و هزار کیلومتر دیگر که از بندرعباس تا پسابندر چابهار و طبس و گواتر باشد در واقع به کلی ناشناخته و راکد مانده و مثل نیمکره‌ی چپ مغز عاطل و باطل و بی‌مصرف افتاده است. اینک در این مقدمه می‌خواهم عرض کنم که در کل تاریخ ادبیات ایران که ما سبک خراسانی(ترکستانی)، عراقی و سبک هندی را طبق تقسیم‌بندی معهود خود برگزیده‌ایم تاکنون در باب دو سبک اول تحقیقات بسیار شده و گویندگان و سرایندگان و منتقدان زبان فارسی عموماً در خصوص دو سبک ترکستانی که فردوسی و انوری فرد شاخص آن هستند و سبک عراقی که سعدی و حافظ و نظامی سلمان و کمال اسماعیل بدان منتسب هستند، بارها و بارها تحقیق کرده و کتاب نوشته و شعر گفته و موشکافی کرده‌اند. اما در باب سبک هندی که در واقع نیمکره چپ مغز ادبیات زبان فارسی است تحقیقات چندان مفصل نیست و حتی گاهی اظهار کم‌لطفی نیز در حق این سبک و صاحبان این سبک کم و بیش شده است. حال آن که اگر اندکی عمیق شویم و واقعاً به ادبیات غنی این سبک و این عهد که مختص عصر صفوی و زندیه است، بپردازیم خواهیم دید که نه تنها از نیمکره‌ی راست مغز ادبی ما چیزی کم ندارد- بلکه چیزی برسری و اضافه هم دارد- سبکی که نمونه‌ی شاخص و نماینده‌ی برتر آن، صائب تبریزی است. این که گفتیم نیمکره‌ی چپ مغز ادبی ایران سبک هندی است اغراق نیست:‌ اولا از جهت کمیت، کافی است، تنها یک مورد اشاره کنم و آن این که تنها الف غزلیات صائب بیش از تمام غزلیات حافظ است. حالا دیگر، کل کلیات صائب که خود او هم از بازبینی و ضبط یک دوره‌ی آن عاجز بوده است می‌ماند به جای خود این یک مورد. تازه صائب یکی از غزل‌سرایان سبک هندی است- ده‌ها تن دیگر مثل او که حزین لاهیجی و کلیم کاشانی باشد و طالب آملی و عرفی شیرازی باشد و چغندر بزرگ ته دیگ- یعنی بیدل دهلوی باشد- می‌ماند به کنار.