گروه فرهنگ و هنر/جشنواره فیلم برلین بدون شک یکی از معتبرترین جشنواره‌های سینمایی جهان است که کارگردانانی از سراسر جهان به ویژه آن‌ها که برای مفاهیم اجتماعی و سینمای هنری در کارنامه کاری خود اهمیت بیشتری قایل هستند، برای ارایه آثارشان در این جشنواره تلاش می‌کنند. این جشنواره که موسوم به برلیناله است، در روز‌های ۵ تا ۱۵ فوریه برگزار می‌شود. هم اکنون نیز رقابت بر سر خرس طلایی برلیناله آغاز شده است. فیلم‌های بی‌شماری ظرف ۱۰ روز روی پرده‌های سینما خواهند رفت که از بین آن‌ها ۱۹ فیلم در بخش رقابتی برلیناله حضور دارند و از ایران نیز سه فیلم اکران می‌شود. در همین راستا امسال نیز مسئولان برلیناله اسامی‌۸ فیلم راه یافته به بخش مسابقه اصلی این جشنواره در سال ۲۰۱۵ را اعلام کردند. ملکه صحرا" ساخته ورنر هرتسوگ، کارگردان آلمانی، نیز یکی از دیگر راه‌یافته‌گان به بخش مسابقه برلیناله است. در این فیلم نیکول کیدمن، جیمز فرانکو و رابرت پتینسون ایفای نقش می‌کنند.

"بدن" به کارگردانی مالگورزاتا زوموسکا از لهستان و "دفترچه خاطرات یک خدمتکار" به کارگردانی بنوا ژاکو دیگر فیلم‌های شرکت‌کننده در بخش مسابقه برلیناله هستند. زوموسکا در سال ۲۰۱۳ با فیلم "به نام" در برلیناله شرکت داشت. فیلم "بدرود ملکه من" ساخته بنوا ژاکو نیز در سال ۲۰۱۲ افتتاح‌کننده جشنواره برلیناله بود. زباستیان شیپر، هنرپیشه و کارگردان آلمانی با فیلم "ویکتوریا"، دی فن دنگ، کارگردان ویتنامی‌با فیلم "نترس بی!"، ون جیانگ کارگردان چینی با فیلم "نابودی با گلوله" و بیل کاندون‌، کارگردان آمریکایی با فیلم "آقای هولمز" و همچنین تازه‌ترین اثر جعفر پناهی به نام "تاکسی" از دیگر راه‌یافتگان به بخش مسابقه برلیناله در سال ۲۰۱۵ هستند.

رد پای سینماگران ایرانی در برلیناله از گذشته تا امروز

اما در شصت و پنج سالی که از عمر جشنواره فیلم برلین می‌گذرد، تا کنون فیلم‌های زیادی از سینماگران ایرانی در "برلیناله" به نمایش درآمده‌اند و شماری از این فیلم‌ها نیز خرس‌های طلایی و نقره‌ای برای سینمای ایران به ارمغان آورده‌اند که در این مجال با هم مروری بر این آثار خواهیم داشت.

از اولین تا بزرگ‌ترین موفقیت

"شقایق‌های سوزان"، ساخته هوشنگ شفتی که ۱۹۶۳ در جشنواره برلین به نمایش درآمد، اولین فیلمی‌ است که موفق به کسب جایزه در برلیناله شد. این فیلم جایزه ویژه خرس نقره‌ای را برای ارزشمندترین فیلم کوتاه، که از جوایز فرعی است، کسب کرد. بزرگ‌ترین موفقیت تا حال نصیب فیلم "جدایی نادر از سیمین" شده که سال ۲۰۱۱ نه تنها خرس طلایی برلیناله را شکار کرد، بلکه گروه بازیگران مرد و زن آن نیز دو خرس نقره‌ای دریافت کردند.

نخستین موفقیت بزرگ

اولین موفقیت بزرگ برای سینمای ایران در جشنواره برلین را سهراب شهید ثالث به ارمغان آورد. او در سال ۱۹۷۴ جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی (از جوایز اصلی برلیناله) را برای فیلم "طبیعت بی‌جان" دریافت کرد. شهید ثالث که از آغازگران موج نوی سینمای ایران است، بعدها در آلمان به فعالیت‌های سینمایی خود ادامه داد و با ساخته‌های خود از جمله "یک اتفاق ساده" و "در غربت" نیز حضوری موفق در برلیناله را تجربه کرد.

شکار خرس با "طبیعت بی‌جان"

"طبیعت بی‌جان" که سهراب شهید ثالث در کنار کارگردانی، نوشتن فیلمنامه‌ی آن را نیز برعهده داشت، در سال ۱۳۵۳ ساخته شد. این فیلم زندگی سوزنبان پیری را به تصویر می‌کشد که با همسرش در منطقه‌ای دورافتاده زندگی می‌کند. می‌توان گفت که شهید ثالث شهرت و اعتبار جهانی خود را تا حد زیادی با جشنواره برلین پیش برد. تصویر: صحنه‌ای از "طبیعت بی‌جان" با بازیگری زادوار بنیادی و زهرا یزدانی، نقش‌آفرینان اصلی این فیلم.

از "گاو" تا "بانو"

داریوش مهرجویی که از سینماگران پرسابقه ایران شناخته می‌شود، تا کنون با چهار اثر در جشنواره فیلم برلین حضور یافته است. در دوران پیش از انقلاب فیلم‌های "گاو"، "پستچی" و "دایره مینا" از او در برلیناله به نمایش درآمد. آخرین بار در سال ۱۹۹۹ بود که ساخته‌ای از او (فیلم بانو) در چارچوب جشنواره فیلم برلین اکران شد.

اولین حضور فیلمساز زن

از آغاز فعالیت جشنواره برلین بیش از چهار دهه گذشت تا برای نخستین بار یکی از فیلمسازان زن سینمای ایران در برلیناله حضور یافت. در سال ۱۹۹۳ فیلم "نرگس"، ساخته‌ی رخشان بنی‌اعتماد در بخش "فورم" برلیناله به نمایش درآمد.

دومین خرس نقره‌ای

جعفر پناهی که در سال ۱۹۹۶ با "بادکنک سفید" در برلیناله حضور داشت، ده سال بعد در پنجاه و ششمین دوره از برلیناله (۲۰۰۶) توانست با فیلم "آفساید" رأی هیات داوران اصلی را کسب کند و دومین خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی را برای سینمای ایران به ارمغان آورد. آفساید به مسئله ممنوعیت حضور زنان در ورزشگاه‌ها و به خصوص تماشای مسابقات فوتبال می‌پردازد. این فیلم، داستان دخترانی است که برای تماشای مسابقه فوتبال، ناگزیر می‌شوند لباس پسرانه بپوشند. این دختران سرکش و مغرور به مخاطره‌ای بزرگ دست می‌زنند تا تنها بتوانند مسابقه فوتبال تماشا کنند.

فیلمسازی پرحضور

جعفر پناهی با هشت فیلم که البته نمایش شماری از فیلم‌های او در چارچوب برنامه بزرگداشت وی در برلیناله ۲۰۱۱ صورت گرفت، بیش‌ترین حضورها را در برلین داشته است. سهراب شهید ثالث (۶ فیلم)، داریوش مهرجویی و محمدعلی طالبی (هر یک ۴ فیلم) و هژیر داریوش (با ۳ فیلم) از فیلمسازان پرحضور در برلیناله محسوب می‌شوند.

"آواز گنجشک‌ها"

در سال ۲۰۰۸ حضور سینما و سینماگران ایرانی در برلیناله پررنگ بود. "آواز گنجشک‌ها"، ساخته‌ی مجید مجیدی از جمله فیلم‌های شرکت‌کننده در آن دوره از جشنواره سینمایی برلین بود که در بخش مسابقه حضور یافت. تصویر: مجید مجیدی (راست) در کنار رضا ناجی، بازیگر نقش اول مرد در فیلم "آواز گنجشک‌ها" در برلین.

معضلات زندگی شهری

"آواز گنجشک‌ها" به داستان مردی ساده و میانسال به نام کریم (با بازیگری رضا ناجی) می‌پردازد که در مجتمع پرورش شترمرغ در اطراف تهران کار می‌کند و با شترمرغ‌ها ارتباط روانی و عاطفی برقرار کرده است. در پی فرار یکی از شترمرغ‌ها از مزرعه، کریم اخراج می‌شود و برای امرار معاش ناگزیر به آغاز زندگی‌ تازه‌ای در شهر می‌شود. تصویر: صحنه‌ای از فیلم "آواز گنجشک‌ها".

بهترین بازیگر نقش اول مرد

"آواز گنجشک‌ها" اگر چه از کسب خرس طلایی در بخش رقابتی محروم ماند، اما رضا ناجی به خاطر نقش‌آفرینی در این فیلم، جایزه خرس نقره‌ای را برای بهترین بازیگر مرد دریافت کرد.

حضور "سه زن"

فیلم "سه زن" با بازیگری نیکی کریمی‌(تصویر) و پگاه آهنگرانی، از جمله فیلم‌های ایرانی شرکت‌کننده در جشنواره فیلم برلین در سال ۲۰۰۸ بود. این فیلم که منیژه حکمت آن را کارگردانی کرده در بخش "پانوراما" به نمایش درآمد.

"فوتبال سربسته"

از جمله برندگان جوایز فرعی جشنواره فیلم برلین آیت نجفی بود که با مستند "فوتبال سربسته" (Football under cover) به دریافت جایزه "تدی" نائل آمد. داستان این فیلم که توسط نجفی و دیوید آسمان ساخته شده، مسابقه فوتبال میان تیم زنان برلین و تیم ملی فوتبال زنان ایران را به تصویر می‌کشد.

فروریزی بودا از شرم

از دیگر شرکت‌کنندگان ایرانی در برلیناله ۲۰۰۸ حنا مخملمباف بود که با فیلم "بودا از شرم فروریخت" موفق به دریافت جایزه‌ی خرس بلورین در بخش کودکان و نوجوانان شد. این جایزه از ۲۳ سال پیش، هر ساله به یک فیلم که در خدمت صلح جهانی باشد، اهدا می‌شود.

"الی" در برلین

در سال ۲۰۰۹ فیلم "درباره الی" ساخته‌ی اصغر فرهادی با استقبال فراوانی در برلیناله روبرو گشت. فرهادی برای این فیلم موفق به کسب جایزه خرس نقره‌ای برای بهترین کارگردانی شد. نمایی از فیلم "درباره الی" با بازیگری گلشیفته فراهانی و ترانه علیدوستی.

 حضور پررنگ در برلیناله ۲۰۱۱

سال ۲۰۱۱ بدون شک از دور‌ه‌های پررنگ حضور سینما و سینماگران ایرانی در برلیناله بود. شرکت "جدایی نادر از سیمین"، ساخته‌ی موفق اصغر فرهادی در بخش مسابقه و همچنین اختصاص یافتن بخشی ویژه به آثار جعفر پناهی از جمله رویدادهای مهم آن دوره بود.

"مادر قلب اتمی"

فیلم "مادر قلب اتمی" با بازیگری محمدرضا گلزار و ترانه علیدوستی در بخش فروم برلیناله ۲۰۱۵ اکران می‌شود. پگاه آهنگرانی و مهرداد صدیقیان از دیگر بازیگران اصلی این فیلم هستم. کارگردانی "مادر قلب اتمی" را علی احمدزاده برعهده داشته است.

چتر سینمای ایران در بازار برلین باز است

همچنین گفتنی ست که سینمای ایران در بازار فیلم شصت و پنجمین جشنواره برلین نیز در کنار دیگر کشورها حضوری جدی دارد و در این دوره از جشنواره و در بخش بازار فیلم، سینمای ایران با سیاست‌ها و برنامه‌های جدیدی حضور یافته است. نهادهای مختلف و موسسات سینمایی ایران امسال در یک واحد متمرکز با نام چتر سینمای ایران دور یکدیگر جمع شده اند و همین مساله سبب شده تا یک غرفه نسبتا بزرگ برای سینمای ایران در نظر گرفته شود و برخلاف سال‌های گذشته ایرانیان حاضر در بازار فیلم، پراکنده نیستند.